Nawiązująca do powstańczej tradycji kaliska Dywizja Piechoty została sformowana w 1921 w trakcie reorganizacji sił zbrojnych.
Powstała w wyniku wydzielenia z innych dywizji określonych pułków piechoty:
- 29 pułk piechoty – wydzielony z 10 DP DOK IV Łódź — do garnizonu Kalisz
- 56 pułk piechoty – wydzielony z 14 DP DOK nr VII Poznań — do garnizonu Krotoszyn
- 60 pułk piechoty – wydzielony z 15 DP DOK nr VIII Toruń — do garnizonu Ostrów Wlkp.
25 Dywizja Piechoty pod dowództwem gen. bryg. Franciszka Altera wchodziła w skład Armii „Poznań” gen. Tadeusza Kutrzeby. 1 września 56 pp bronił skutecznie Krotoszyna przed niemieckim 183 pułkiem Landwehry. Natomiast 3 batalion 55 pp został wyparty z Rawicza przez oddziały niemieckiej Straży Granicznej, lecz z pomocą Wielkopolskiej Brygady Kawalerii udało się odrzucić wroga. Z kolei 1 batalion 55 pp bronił skutecznie Leszna.
Przez następne dni dywizja znajdowała się w odwrocie wraz z resztą Armii. 8 września, wchodząc w skład GO „Koło”, zajmowała pozycje wyjściowe, aby następnego dnia wziąć udział w bitwie nad Bzurą, uderzając na miejscowość Ozorków. Dywizja została wcześniej wzmocniona 69 pp z 17 DP.
9 września rano jeden batalion z 69 pp zaatakował Łęczycę, lecz został odrzucony. Natomiast jedna kompania zdobyła i utrzymała pobliski Tum. Wieczorem dywizja uderzyła całością sił i – łamiąc opór wroga – wdarła się do Łęczycy, którą zdobyła koło północy.
Następnego dnia wyszła z Łęczycy i odrzuciła niemieckie oddziały na odległość od 8 do 10 km od miasta. Po południu dywizja napotkała jednak na silny opór niemiecki pod Sierpowem, Leśmierzem, Solną Małą i Mętlewem, gdzie została zatrzymana. 12 września dywizja prowadziła dalsze zacięte walki o folwark Wróblew i Solcę Wielką i dopiero po południu udaje jej się złamać niemieckie linie oporu i dojść do przedmieść Ozorkowa.
W nocy z 12 na 13 września na rozkaz dowódcy Armii 25 DP zaczęła się wycofywać z zajmowanych pozycji.
17 września dywizja forsowała Bzurę pod Brochowem. Udało jej się przebić do Puszczy Kampinoskiej, zachowując mimo dużych strat zwartość bojową.
19 września pod Palmirami dywizja zebrała się w składzie 3 niepełnych pułków i dwóch baterii artylerii. Miała przedzierać się do Warszawy przez Młociny, Buraków i Łomianki. Ubezpieczenia dywizyjne wyrzuciły śmiałym atakiem Niemców ze wsi Dabrowa, gdzie zniszczono kilka czołgów i dział.
Przez cały dzień 20 września dywizja zbierała siły i zajmowała obronę w rejonie Młocin i Burakowa. 21 września odpierała ataki niemieckiej 24 DP. Polacy wyparci zostali ze swoich pozycji dopiero po całkowitym zniszczeniu 1 i 3 batalionu 29 pp. W kilku miejscach udało im się także rozerwać obronę 56 pp i 60 pp.
Następnego dnia polskie oddziały musiały się wycofać na nowe pozycje. Udało się jej przebić do Warszawy, gdzie – po wejściu w skład Armii „Warszawa” – przeszła do odwodu i stanęła w rejonie ulic 3 Maja i Marszałkowskiej.
Walczyła w obronie Warszawy do jej kapitulacji 28 września, zyskując sobie wysokie uznanie dowództwa Armii „Warszawa”.
Ordre de Bataille i obsada personalna 25 DP w kampanii wrześniowej
Planowane Ordre de Bataille i obsada personalna 25 DP w kampanii wrześniowej. W nawiasach podano nazwy jednostek mobilizujących oraz stanowiska służbowe oficerów dywizji zajmowane przed mobilizacją.
Dowództwo
- dowódca dywizji – gen. bryg. Franciszek Ksawery Alter
- oficer ordynansowy – ppor. rez. Marian Nowicki
- dowódca piechoty dywizyjnej – płk Julian Skokowski
- oficer sztabu – mjr Michał Augustyn Chrupek
- dowódca artylerii – ppłk Antoni Wereszyński (dowódca 25 pal)
- oficer sztabu – kpt. Kazimierz Budzianowski
- oficer służby wywiadowczej artylerii – ppor. rez. Józef Bembel
- oficer łączności – por. Zygmunt Wroniecki
- oficer łącznikowy – kpt. Leon Horodyski
- referent – ppor. rez. Zbigniew Kowalczewski
- dowódca saperów dywizyjnych – kpt. Czesław Kiełczewski
- dowódca kawalerii dywizyjnej – rtm. Antoni II Paszkowski
- szef służby sprawiedliwości – kpt. Antoni Łukasik
Sztab
- szef sztabu – mjr dypl. Edward Marceli Ostrowski
- oficer operacyjny – kpt. dypl. Bolesław Wojtowicz
- pomocnik oficera operacyjnego – kpt. Stanisław Kazimierz Gliński
- oficer wywiadowczy – kpt. Czesław Jewasiński
- oficer wywiadowczy – por. Aleksander Kapałka
- dowódca łączności – mjr Jan Tomasz Stengert
- kierownik kancelarii – ppor. rez. S. Kwiatkowski
- kwatermistrz – kpt. dypl. Witold Kopytyński
- pomocnik kwatermistrza – kpt. Fryderyk Ombach
- pomocnik kwatermistrza – ppor. rez. Wacław Kamiński
- szef służby uzbrojenia – kpt. Mieczysław Marcin Zulikowski
- referent – por. rez. Antoni Maciejak
- referent – por. rez. Ignacy Cieślak
- referent – ppor. rez. Bohdan Szykulski
- szef sanitarny – mjr dr Tadeusz Frydrychowicz
- referent – mjr rez. dr Władysław Nowak
- dowódca żandarmerii – ppor. rez. Zbigniew Kempiński
- dowódca taborów – kpt. Stefan Tomanowski
- oficer dyspozycyjny – ppor. rez. Roman Palacz
- szef służby weterynaryjnej – kpt. Eugeniusz Warnicki
- szef służby duszpasterskiej – ks. kapelan Wojciech Rojek
- komendant Kwatery Głównej – kpt. Kazimierz Wężyk
- płatnik – ppor. rez. Edward Szmydt
- oficer żywnościowy – ppor. rez. Tadeusz Michał Tarchalski
- dowódca kompanii gospodarczej – ppor. rez. Tadeusz Adam Pałęcki
Sąd Polowy 25 DP
- szef sądu – kpt. Antoni Łukasik
- sędzia – por. rez. Ludwik Gołaszewki
- sędzia – ppor. rez. Stefan Stroiński
29 Pułk Strzelców Kaniowskich
56 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
60 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
25 Pułk Artylerii Lekkiej
- dowódca pułku – ppłk Antoni Wojtanowicz (I zastępca dowódcy 25 pal)
- I dywizjon armat – mjr Stanisław Boryczko
- II dywizjon armat – mjr Juliusz Ziółkowski
- III dywizjon haubic – ppłk Józef Nowak (II zastępca dowódcy 25 pal)
25 Dywizjon Artylerii Ciężkiej (7 pac)
- dowódca dywizjonu – kpt. Edmund Wołkowiński
25 Batalion Saperów – kpt. Czesław Kiełczewski
Bateria Artylerii Przeciwlotniczej Motorowa Typ A Nr 25 – kpt. Kazimierz Żniński
Kompania Telefoniczna 25 DP
Szwadron Kawalerii Dywizyjnej – rtm. Antoni II Paszkowski
Kompania Kolarzy Nr 73 – por. Antoni Julian Grellus
Samodzielna Kompania Karabinów Maszynowych i Broni Towarzyszącej Nr 73
Pluton Pieszy Żandarmerii Nr 25 – ppor. rez. Zbigniew Kempiński
Ambulans Weterynaryjny – kpt. rez. Klemens Wicentowicz
Obsada personalna dowództwa dywizji w latach 1921-1939
Dowódcy dywizji:
- gen. bryg. Jan Karol Wróblewski 1921-1924
- gen. bryg. Michał Karaszewicz-Tokarzewski 1929-1932
- gen. bryg. Franciszek Alter 1935-1939
Dowódcy piechoty dywizyjnej:
- gen. bryg. Maciej Puchalak 1922-1926 (→ stan spoczynku)
- płk dypl. Wilhelm Lawicz-Liszka XII.1930 – XI.1934 (→ pomocnik dowódcy OK Nr X)
- płk dypl. Stefan Kossecki I.1935-VII.1939 (→ dowódca 18 DP)
- płk Julian Skokowski 1939
Szefowie sztabu:
- płk SG Erwin Emil Juliusz Więckowski
- mjr dypl. Edward Marceli Ostrowski
Odtworzenie dywizji w ramach AK
W wyniku przeprowadzania akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych w 1944 powstała 25 Dywizja Piechoty AK (Okręg Łódź).
Bibliografia
Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 7, Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939 : organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. Warszawa : Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1975.
